H λειτουργία της οικογένειας
- Εξασφαλίζει την επιβίωση & ανάπτυξη των μελών της
- Παρέχει φροντίδα & αίσθημα συνοχής
- Προάγει τη διαμόρφωση προσωπικής ταυτότητας, αυτονομίας & κοινωνικοποίησης για το κάθε μέλος
- Παρέχει το κατάλληλο πλαίσιο για τη σεξουαλική ωρίμανση των παιδιών
Τι είναι τα όρια;
- Oι κανόνες που ορίζουν ποιοι συμμετέχουν & με ποιο τρόπο σε μια λειτουργία
- Ορίζουν τους ρόλους που έχουν τα μέλη, όπως π.χ. οι γονεϊκοί ρόλοι
- Το μέλος χρειάζεται να γνωρίζει το ρόλο του
- Οικογένεια: βασικός χώρος εκμάθησης ρόλου
Γιατί να γνωρίζω το ρόλο μου;
- Ταυτότητα, αυτογνωσία & προσδοκίες των άλλων από τον ίδιο
- Ξεκάθαρα όρια του ρόλου → ξεκάθαρη επικοινωνία, λιγότερες παρεξηγήσεις & παρερμηνείες
Σε τι χρησιμεύουν τα όρια;
- Εξισορρόπηση συναισθηματικού & γνωστικού κόσμου των παιδιών
- Σαφή όρια & συναισθηματική υποστήριξη → ασφάλεια & εξοικείωση, έλεγχο και χρήση των συναισθημάτων του (π.χ. θυμό ή θλίψη)
- Στη βρεφική ηλικία εξασφαλίζουν την επιβίωση & υγιή ανάπτυξή του
- Προστατευτικό πλαίσιο → μαθαίνει ότι μπορεί να βασίζεται στους γονείς
- Το παιδί κατανοεί τους κανόνες & τις προσδοκίες των γονιών
- Γνωρίζει ποια είναι τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς του → το περιβάλλον δεν είναι απρόβλεπτο
- Μειώνονται οι διαμάχες μεταξύ γονέα και παιδιού, οι γκρίνιες & οι εκρήξεις θυμού του παιδιού
- Μειώνεται η συναισθηματική φόρτιση & η ματαίωση του γονιού
- Το παιδί αντιλαμβάνεται τις σωστές του διαστάσεις
- Αναπτύσσει υψηλότερη αυτοεικόνα & αυτοεκτίμηση
Οφέλη των ορίων στην ενήλικη ζωή
Προϋπόθεση: η κατανόηση του λόγου ύπαρξής τους
- Αυτοπειθαρχία
- Αναγκαίοι συμβιβασμοί μεταξύ των επιθυμιών και του κοινωνικού περιβάλλοντος (φίλοι, εργασία, πολιτεία, κ.λπ.)
- Διδάσκουν την ένταξη στην ομάδα
- Λειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις
Τα χαρακτηριστικά της λειτουργικής Οικογένειας
- Διευκρίνιση των ορίων που διαχωρίζουν τα μέλη και τα υποσυστήματα (γονείς – παιδιά ) μεταξύ τους
- Συμφωνία πάνω στους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία της οικογένειας
- Αμοιβαία αποδοχή της ιεραρχίας, δηλαδή διάταξης των μελών ανάλογα με τους ρόλους, τις ευθύνες, τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων κ.ά. του καθενός
Επιπτώσεις έλλειψης ορίων
- Ο κόσμος είναι χαοτικός, τρομακτικός & απρόβλεπτος → μεγάλο άγχος
- Το παιδί συνεχίζει να δοκιμάζει τα όριά του.
- Αν αφήσουμε το παιδί να “φανταστεί” την τιμωρία του, θα σκεφτεί “φοβερά και τρομερά”
- Δεν υποχωρούν, δε συμβιβάζονται
- Απογοητεύονται & νιώθουν απόρριψη, όταν ακούν το «όχι»
- Συγχωνευμένες σχέσεις με γονείς
- Δεν μπορεί να λειτουργήσει σε περιβάλλον με σαφείς κανόνες, ρόλους & υποχρεώσεις, όπως το σχολείο ή άλλα κοινωνικά πλαίσια
- Δεν εξασκείται στην ανάληψη προσωπικής ευθύνης – μεγάλο «Εγώ»
Η «Χρυσή τομή»
- Του χρειάζεται αυτοπεποίθηση για να ερευνά & ταυτόχρονα να μάθει να συνυπάρχει με τους άλλους
- Αυστηρή & σταθερή εφαρμογή κάποιων ορίων & σημαντικός βαθμός ελευθερίας και αυτονομίας μέσα στα όρια αυτά
- Το παιδί θα “τσεκάρει” τη σταθερότητα & τη συνέπεια στην εφαρμογή των κανόνων
- Ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ συμβιβαστικότητας & ανεξαρτησίας
Μα γιατί δε με ακούει;
- Έχει ανάγκη από την προσοχή των γονιών
- Αν ο γονέας δίνει σημασία στην «παράταιρη» συμπεριφορά → το παιδί μαθαίνει ότι με αυτό τον τρόπο κερδίζει την προσοχή
- Αντίδραση σε συγκρούσεις – προβλήματα γονέων
- Μίμηση προτύπου
- Ξέσπασμα λόγω άλλων δυσάρεστων συναισθημάτων
Πώς να βάλω όρια;
Η οριοθέτηση πρέπει να γίνεται ανάλογα με:
- την ηλικία του παιδιού
- το αναπτυξιακό του στάδιο
- τις δεξιότητες που έχει κατακτήσει
- την ιδιοσυγκρασία του
- την περίσταση
Βρεφική ηλικία
- Γνωστική ανωριμότητα à δεν μπορούν να υπολογίσουν συνέπειες συμπεριφορών
- Δρουν αυθόρμητα και συναισθηματικά
- Ο γονέας μπορεί να καθοδηγήσει το παιδί σε πιο θετική συμπεριφορά ή λύση
- Σε σοβαρές ή επικίνδυνες συμπεριφορές, ο γονιός πρέπει να είναι σταθερός, σαφής και σοβαρός και να επέμβει
Νηπιακή ηλικία
- Με τους παροξυσμούς οργής το νήπιο δοκιμάζει τη δύναμή του
- Γονείς = Εμπόδιο
- Χρειάζεται να το κουμαντάρουν σταθερά → αυτοκυριαρχία & να μεταχειρίζεται την ενέργεια (θυμό) προς όφελός του
- Νηπιακή & Προσχολική ηλικία
- Κάθε όριο πρέπει να εξηγείται
- Σαφήνεια κανόνων
- Ενημέρωση για σκοπό κάθε κανόνα & συνέπειες όταν δεν τηρείται
- Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά αρχίζουν να καταλαβαίνουν τις συνέπειες των συμπεριφορών τους
Συμβουλές για οριοθέτηση
- Κανόνες δίκαιοι, κατανοητοί, απλοί
- Τα όρια πρέπει να έχουν άμεση σχέση με την ασφάλεια, την καλή κατάσταση και την κοινωνική και συναισθηματική ωριμότητα του παιδιού
- Κυρίως διδάσκουμε κι εξηγούμε τις φυσικές συνέπειες, όχι άσχετα αποτελέσματα
- Ανάλογα με τη “σοβαρότητα” της κατάστασης
- Συνέπεια και σταθερότητα στην τήρηση των ορίων
- Αφιερώνουμε χρόνο και προσοχή στην οριοθέτηση
- Ακούμε το παιδί
- Ήρεμοι, χωρίς ένταση και έχουμε την προσοχή του
- Μιλάμε στο παιδί με λέξεις κατάλληλες για την ηλικία του
- Βλεμματική επαφή με το παιδί όταν του μιλάτε
- Αυτό που λέμε και αυτό που δείχνουμε πρέπει συμβαδίζουν μεταξύ τους
- Αφήνουμε χώρο και χρόνο να εκφραστούν τα συναισθήματα, τόσο τα δικά μας, όσο και του παιδιού
- Επιβεβαιώνουμε πάντα την αποδοχή και την αγάπη
- Χαρακτηρίζουμε την πράξη και όχι το παιδί συνολικά
- Αποφεύγουμε τη σωματική τιμωρία ή τη χρήση λέξεων που υποβιβάζουν το παιδί
- Μιλάμε για το «εδώ και τώρα»
- Κοινή πορεία γονέων: να υποστηρίζουν τους ίδιους κανόνες συμπεριφοράς για τα παιδιά τους
- Η σύγκρουση είναι υγιής, αρκεί να οδηγεί σε συμφωνία σχετικά με την οριοθέτηση
- Φροντίζουμε η δική μας συμπεριφορά να είναι παράδειγμα για την τήρηση και το σεβασμό των ορίων
- Αποφεύγουμε απειλές που σχετίζονται με εγκατάλειψη
- Αποφεύγουμε να ενοχοποιούμε το παιδί
- Τα όρια μπορούν να έχουν και θετική χροιά!
- Προετοιμάζουμε το παιδί για τις συνέπειες & του δίνουμε επιλογές
- Επιβραβεύουμε το παιδί σας όταν τηρεί τα όρια που του θέτετε και σταδιακά δείξτε του περισσότερη εμπιστοσύνη
- Το ενισχύουμε για τα θετικά που κάνει
- Χρειαζόμαστε εξάσκηση & διόρθωση
Γιατί δυσκολευόμαστε;
- Πολλοί γονείς νιώθουν ότι θα γίνουν “κακοί”, ικανοποιούν όλες τις επιθυμίες των παιδιών
- Συνθήκες ζωής / εργασίας γονέων à ενοχές για απουσία, προσπάθεια «επανόρθωσης»
- Δυσκολία γονέων να «αντέξουν» την αντίδραση του παιδιού
- Προσωπικές διαφωνίες μεταξύ των γονιών
Συμπερασματικά
- Η οριοθέτηση δεν πρέπει να περιορίζει τις ευκαιρίες για πειραματισμό.
- Το σταθερό πλαίσιο είναι αυτό που προστατεύει και παρέχει ασφάλεια, αλλά δεν καταπνίγει την αυθόρμητη έκφραση του παιδιού, που θα το βοηθήσει να μάθει και να μπορέσει να γίνει σταδιακά ανεξάρτητο!
Επιμέλεια: Σοφία Κακαβούλη