Η εφηβεία είναι μία μετάβαση στην ενηλικίωση, η αναπτυξιακή περίοδος ανάμεσα στην παιδική και την ώριμη ηλικία, κατά την οποία συντελούνται μεγάλες αλλαγές σε βιολογικό, ψυχικό και συναισθηματικό επίπεδο, συνοδευόμενες από αλλαγές στα αντίστοιχα κοινωνικά δεδομένα.
Παρατηρείται μεγάλη επιτάχυνση της σωματικής αύξησης και αλλαγής της εικόνας του εαυτού, στα κορίτσια ξεκινάει η έμμηνος ρήση ενώ και στα δύο φύλα παρατηρείται ανάπτυξη των σεξουαλικών οργάνων και αύξηση της σεξουαλικότητας και του ερωτισμού.
Οι έφηβοι περνούν από διάφορα στάδια τα οποία μπορεί να αντιφάσκουν και μεταξύ τους.
Περνάνε από μια εξαρτημένη/παιδική κατάσταση στην υπευθυνότητα και στην προσωπική επιλογή. Για τους έφηβους, η εφηβεία σημαίνει και απώλεια, καθώς οι έφηβοι μάχονται για την ψυχολογική τους ανεξαρτησία και οι σχέσεις τους με τους γονείς αλλάζουν. Δημιουργούνται συγκρούσεις, αμφισβητούν και απορρίπτουν πράγματα που γνώριζαν και επαναπροσδιορίζονται τα όρια και από τις δυο πλευρές στις σχέσεις τους με τους γονείς. Γενικότερα, είναι μια περίοδος που βιώνουν έντονα συναισθήματα.
Οι έφηβοι απομακρύνονται σιγά σιγά από τους γονείς και ανεξαρτητοποιούνται, ανακαλύπτοντας παράλληλα τον εαυτό τους και σχηματίζοντας την δική τους ταυτότητα. Ασχολούνται πολύ με τον εαυτό τους, κάτι που αν γίνει σε υπερβολικό βαθμό, μπορεί να οδηγήσει και στην απομόνωσή τους.
Είναι η ηλικία που αναπτύσσονται οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. Συζητούν μεταξύ τους, μοιράζονται τα συναισθήματα τους, και αυτές είναι οι σχέσεις στις οποίες στρέφονται οι έφηβοι μετά την απομάκρυνση/ αποχωρισμό από τον γονιό. Καθώς είναι δέκτες πλήθους ερεθισμάτων και αρχίζουν να οραματίζονται το μέλλον τους, η πραγματικότητα επηρεάζεται από τον ιδεαλισμό και την φαντασία.
Τα συναισθήματα που βιώνουν είναι πολύ έντονα (παρατηρούνται έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις), περνούν πολύ χρόνο με συνομήλικους τους και έχουν διάθεση να μάθουν για τον κόσμο γύρω τους. Αυξάνεται η αντίληψη τους σε αφηρημένες έννοιες, γεγονός που τους καθιστά ικανούς να προγραμματίσουν και να θέτουν πιο μακροπρόθεσμου στόχους. Σταδιακά ο τρόπος που βλέπουν τον κόσμο αρχίζει να αλλάζει.
Παράλληλα, λόγω της ιδιομορφίας στον τρόπο που αναπτύσσεται ο εγκέφαλος, μπορεί να παρατηρηθούν τα εξής: δυσκολία στον να συγκρατήσουν τα συναισθήματα τους, δυσκολία στην συγκέντρωση και στον προγραμματισμό καθώς και αδυναμία στην κριτική σκέψη, να μην σκέφτονται δηλαδή τις αρνητικές επιπτώσεις κάποιας πράξης. Επίσης, δείχνουν μια προτίμηση σε σωματικές δραστηριότητες και πιθανόν σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, παρόρμησης και πειραματισμού, συμπεριλαμβανομένων του σεξ και της χρήσης ουσιών.
Οι γονείς καλούνται να διαχειριστούν όλες αυτές τις αλλαγές και τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις τους ποικίλουν.
Πώς μπορούν οι γονείς να στηρίξουν και να ενισχύσουν τους εφήβους συναισθηματικά και κοινωνικά, παραμένοντας πρότυπα για τα παιδιά τους και διατηρώντας ανοιχτά τα κανάλια της επικοινωνίας;
- Λειτουργείστε ως μοντέλο συμπεριφορά. Δείξτε στο παιδί μέσα από τη δική σας συμπεριφορά πώς να διαχειρίζεται τα συναισθήματα και τις δυσκολίες του. Τηρήστε τις υποσχέσεις σας.
- Διατηρείστε την επικοινωνία μεταξύ σας και διαθέστε χρόνο για να μιλάτε με το παιδί σας. Αφουγκραστείτε και συζητήστε για τα συναισθήματά του και μάθετε τι την/τον απασχολεί.
- Εκφράστε τα δικά σας συναισθήματα.
- Προετοιμαστείτε για τις δύσκολες συζητήσεις. Μιλήστε με το παιδί σας για τις σχέσεις και τη σεξουαλικότητα.
- Γνωρίστε τους φίλους του παιδιού σας.
- Μιλήστε με το παιδί σας για τη διατήρηση της μοναδικότητάς του μέσα στην ομάδα.
- Εστιάστε στα χαρίσματά του που έχουν να κάνουν με θέματα προσωπικότητας και όχι μόνο στα σωματικά τους χαρακτηριστικά.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας έτσι ώστε να μιλάει με κάποιον ενήλικα σχετικά με οποιαδήποτε προβλήματα αντιμετωπίζει ακόμα κι αν αυτός ο ενήλικας δεν είστε εσείς.
- Βάλτε ξεκάθαρα όρια και κανόνες. Ορίστε συνέπειες για την περίπτωση που οι κανόνες παραβιαστούν. Όταν παραβιαστούν, αντιδράστε σταθερά και ψύχραιμα.
- Ενθαρρύνετέ το παιδί να σκέφτεται αυτά που κάνει και τι επιπτώσεις αυτά έχουν
- Ενθαρρύνετέ το να αναλάβουν την ευθύνη τους
- Επιλέξτε τα θέματα για τα οποία «αξίζει» να συγκρουστείτε, αλλιώς «δώστε τόπο στην οργή». Μάθετε να ζείτε με τα λάθη του αλλά και τα δικά σας.
- Επιβραβεύστε και δώστε θάρρος για συνέχεια.
- Προσπαθήστε να έχετε μία ισορροπημένη σχέση μαζί του (ανάμεσα στις ευθύνες και τα δικαιώματα, στις υποχρεώσεις και τις απολαύσεις του).
- Σεβαστείτε το δικαίωμά του στην ιδιωτικότητα.
- Ενθαρρύνετε κάποιες οικογενειακές συνήθειες που σας δένουν ως ομάδα/οικογένεια.
- Προσπαθήστε να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες «οι έφηβοι είναι έφηβοι, όχι ακόμα ενήλικες».
- Προσπαθήστε να δείτε τη θετική και ανάλαφρη πλευρά των πραγμάτων (το χιούμορ πάντα βοηθάει).
Επιμέλεια: Σοφία Κακαβούλη